У камэнтары для Свабоды былы палітзьняволены Леанід Судаленка зьвярнуў увагу на тое, што гуманізацыя ўмоваў у беларускіх вязьніцах была абвешчаная 30 гадоў таму, але праца па выпраўленьні прызнанага ганебным становішча выніку дагэтуль не дае.
«Усё праз тое, што на практыцы асуджаныя як не лічыліся за людзей з грамадзянскімі правамі, гэтак і не лічацца. У калёніях зьявіліся тэлевізары, лядоўні, пральныя машыны, але гэта ў бараках, а ў вытворчым цэху да зьняволенага ставяцца па-ранейшаму, як да нявольніка. Гэтак жа, як у сталінскім ГУЛАГу — на сабе гэта праверыў. Патрэбная сапраўдная, а не паказная гуманізацыя ўмоваў ва ўсіх месцах зьняволеньня», — лічыць праваабаронца «Вясны», былы зьняволены ПК-3 Леанід Судаленка.
Працоўная вопратка і спэцыяльныя сродкі
Зьняволеныя расказалі праваабаронцу «Вясны» Алегу Мацкевічу, у якіх умовах яны працавалі і як праходзілі праверкі міліцэйскага начальства і кантрольных службаў.
Былы палітвязень з ПК-1 у Наваполацку: «Як правіла, працоўная форма не выдаецца людзям, якія прыходзяць на прамзону ўпершыню, і яны павінны яе дзесьці дастаць, здабыць, узяць ад тых, хто выйшаў на волю ці перавёўся кудысьці. Гэта насамрэч вялікая праблема. Была такая нават гісторыя, што забаранілі на прамзоне ніткі з іголкамі. І праз нейкі час, што лягічна, людзі сталі хадзіць проста ў такіх драных лахманах».
Былы палітзьняволены з ПК-15 у Магілёве: «Па-мойму, за 10 пачкаў цыгарэт яе купіў, ну, там у кагосьці са зьняволеных. І вось у мяне ўжо была пара, і я мог чаргаваць — працоўная ці не працоўная. Тое самае з абуткам. Я ня змог там хутка знайсьці абутак працоўны, прыйшлося таксама яго купляць. Хаця ведамасьці нам насілі крыху пазьней, і мы там распісваліся, што нібыта мы гэтае адзеньне атрымалі. Ня ведаю, што гэта за шэрыя схемы, і куды яны яе сьпісваюць, але па факце я яе не атрымліваў, там ніхто яе не атрымліваў».
Паліна Шарэнда-Панасюк, ПК-4: «Абсталяваньне часта вельмі старое, дапатопнае. З працоўнага адзеньня выдаваліся толькі хустка і фартух. Ні рэсьпіратараў, ні нейкіх пальчатак — нічога там не выдавалася».
Дзяніс Хахлоў, ПК-22 у Івацэвічах: «У нас хлопцы пісалі, тэлефанавалі родным, дасылалі ім пальчаткі ў пасылках. Вось майму сябру даслала жонка 50 пар пальчатак, каб ён там працаваў».
Мікіта Літвіненка, ПК-17 у Шклове: «На прамзоне, калі прыходзіць новы чалавек, там ёсьць такая вялікая скрынка, дзе ляжыць куча ўсякай вопраткі, бруднай, працоўнай, незразумела якой. І мне сказалі: „Вунь там ідзі, паглядзі, выберы сабе што-небудзь“. Я выбраў сабе проста штаны, кашулю і нейкія бацінкі. І ў іх працаваў».
Яна Жураўлёва, ПК-4 у Гомлі: «Калі я заехала ў турму быў дэфіцыт па сукенках і быў дэфіцыт па хустках. Я дзевяць месяцаў хадзіла ў адной і той жа сукенцы і ў адной і той жа хустцы. То бок, як яе сьціраць там гэтую хустку, ну, тут ужо як у цябе атрымаецца. І на працы не выдалі нічога».
Вольга Такарчук, ПК-4: «Калі ты стаіш у страю на фабрыку, і ідзе моцны дождж, не ва ўсіх там ёсьць дажджавікі, гэтыя курткі сінтэпонавыя намакаюць, а там няма нейкіх умоў адпаведных для іх захоўваньня. І вось гэтыя мокрыя, там пяць вешалак на трыццаць чалавек, вешаюцца адно на адно, усе курткі вісяць, прэюць. І ты потым вось у гэтым халодным, мокрым, сьмярдзючым ідзеш у атрад, а там гэта таксама сушыць няма дзе. Са сродкаў індывідуальнай абароны на працы нічога не выдавалася, толькі фартух і хустка».
Вэнтыляцыя на працоўным месцы
Кацярына Кенэ, ПК-4 у Гомлі: «Дыхаць цяжка. Увесь час пыл. Вэнтыляцыя ня ведаю, у якім стане, але ані кандыцыянэраў, ані тэмпэратурнага кантролю нейкага, пра гэта ўсё можна забыцца. Калі пачалася вось гэтая сьпякота вар’яцкая, то гэта можна было проста там памерці».
Тацьцяна Купчына, ПК-4: «Было жудасна горача летам, і скразьнякі паўсюль, і былі такія пэрыяды, калі нам дазвалялі не апранаць хусткі і фартухі, таму што, ну, ты мог страціць прытомнасьць. З цябе ўсё лілося, мы абліваліся вадой, хадзілі проста ў сукенцы, і ўсё. А часам у сьпякоту прымушалі апранаць гэтыя фартухі, якія пашытыя з мешкавіны шчыльнай».
Тэмпэратура ў цэху
Андрэй Чапюк, ПК-22: «Зімой холадна, у нас не было магчымасьці пагрэцца, разьдзявалка закрывалася і кантралявалася супрацоўнікамі, каб туды ніхто не патрапіў, каб брыгадзір яе не адкрыў, і каб мы ня грэліся зімой. Ты стаіш, нават калі працы няма, ты павінен стаяць усе гэтыя сем гадзін на вуліцы».
Былы палітвязень ПК-1 у Наваполацку: «Калі мы працавалі на „апілках“, мы ня мелі права заходзіць у цэх пагрэцца. Нам казалі, што грэцца ў цэху можна раз на пару гадзін пры тэмпэратуры ніжэй за 12 градусаў».
Душ пасьля працы
Былы палітвязень ПК-22: «У адзін момант проста зламалі душ і сказалі, што вязьні не павінны мыцца на працоўным месцы. Што яны павінны прымаць душ толькі раз на тыдзень. І па раскладзе, па агульным графіку. Але там пару гадзін давалі на ўвесь барак, там памыцца толкам нельга было».
Мікіта Літвіненка, ПК-17: «Самы брудны ўчастак, дзе людзі рэальна працуюць, дзе яны рэальна пацеюць, і мусіць быць душ. Але ў нас яго не было. Таму мы да ракавіны далучалі шлянг і з гэтага шлянгу проста паліваліся халоднай вадой».
Кацярына Кенэ, ПК-4: «Ты пацееш і ходзіш у адным і тым жа. Памыцца — дакладна не, там гэтага таксама не было і часам нават у атрадзе не было магчымасьці памыцца».
Прыбіральні на працоўных месцах
Мікіта Літвіненка, ПК-17: «Туалетаў таксама, як такіх, не было. Была проста нейкае карыта пастаўлена, куды там рабілі свае справы. То бок, каб зайсьці ў прыбіральню, гэта трэба было затрымаць дыханьне, каб туды пайсьці».
Яна Жураўлёва, ПК-4: «У цябе там няма бідэ, у цябе ёсьць два з паловай унітазы. Чаму два з паловай? Таму што ў адным змывае, можна схадзіць па „малому“. У другім змывае не заўсёды ўвогуле. Трэці можа то працаваць, то не працаваць. Вось, усе ўмовы, якія табе даюць за тое, што ты шэсьць гадзін сорак хвілін у дзень шыеш міліцэйскую форму».
Сяргей Дзяцюк, ПК-14 у Воршы. «А вось на „медзі“ гэта ўвогуле быў страх. Вы на вуліцы працуеце. Мароз, холад, ні вады, ні прыбіральні, нічога. Потым зрабілі адзін туалет, але ў яго не зайсьці, бо ён адзін на 200 чалавек».
Праверкі начальства
Ірына Шчасная, ПК-4: «Калі я некаторы час працавала на спэцмашынах, так званых, там выдаваліся плястыкавыя акуляры. Але яны выдаваліся толькі тады, калі нейкія праверкі былі на фабрыцы. А ў асноўным працавалі, натуральна, без акуляраў».
Былы палітвязень ПК-3: «Прыяжджалі туды нейкія камісіі, глядзелі, фатаграфавалі. Я глядзеў у іх твары і думаў: „Ну няўжо вы ня бачыце ўсяго, што тут адбываецца?“ Аказалася, што, мабыць, ня бачаць. І санстанцыя туды прыяжджала, глядзела, і дактары туды прыходзілі. Там штотыдзень нейкая камісія прыяжджае. Але ніякіх высноў яны чамусьці не рабілі».
Былая палітзьняволеная ПК-4: «Калі прыяжджаў які-небудзь генэрал, ці калі прыяжджала з ДВП (дэпартамэнт выкананьня пакараньняў), ці з пракуратуры нейкая праверка. А, тэлебачаньне адзін раз прыяжджала, вялікая была дэлегацыя. Вось, тады яны там бегалі, правяралі, калі ў кагосьці хустка непрыгожая, або ледзь надарваная, тады мянялі. Так вось не дапытацца, а тады яны проста раздавалі, каб усе жанчыны зьняволеныя апраналі прыгожыя хусткі. Вядома, потым усё забіралі, акуляры забіралі».
Сяргей Дзяцюк, ПК-14. «Колькі прыяжджала праверак, усе скардзяцца... Яны ўсё запісваюць, але нічога не зьмяняецца. А калі прыехаў начальнік ДВП, ён сказаў: „Вось гэты цэх для таго, каб проста паказаць людзям, што ніколі ня трэба парушаць закон“. Гэта значыць, нават не хаваецца, што тут нечалавечыя ўмовы».
Форум